آنچه که در تفاسیر روایی شیعی مانند تفسیر البرهان، تفسیر نورالثلین و تفسیر قمی در مورد زمان ظهور مهدی آمده است فی الواقع بسیار شگفت انگیز است. تمامی آنچه را که ما در مورد قیامت می دانستیم را باید در زمان ظهور بدانیم.
ائمه معصومین بسیاری از ایات مربوط به قیامت را بر زمان ظهور مهدی(عج) مطابق دانسته اند.
اینک با توجه به این موضوع به اسامی روز ظهور مهدی از دیدگاه ائمه می پردازیم.
یوم العذاب
می دانیم قیامت هنگام نزول عذاب است. و خداوند به ستمکاران وعده داده می دهد در مقابل کارهای خود، به هنگام قیامت عذاب و کیفر خواهند دید.
از روایات رسیده از ائمه در مورد آیات عذاب در قرآن، اینگونه استنباط می گردد که این وعده مربوط به زمان ظهور مهدی است
وَلَئِنْ أَخَّرْنَا عَنْهُمُ الْعَذَابَ إِلَى أُمَّةٍ مَّعْدُودَةٍ لَّیَقُولُنَّ مَا یَحْبِسُهُ أَلاَ یَوْمَ یَأْتِیهِمْ لَیْسَ مَصْرُوفًا عَنْهُمْ وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُواْ بِهِ یَسْتَهْزِؤُونَ.[1]
و اگر عذاب را تا چندگاهى از آنان به تاخیر افکنیم حتما خواهند گفت چه چیز آن را باز مىدارد آگاه باش روزى که [عذاب] به آنان برسد از ایشان بازگشتنى نیست و آنچه را که مسخره مىکردند آنان را فرو خواهد گرفت.
در این آیه خداوند تا وعده عذاب کفار را تا زمان «امت معدوده» دانسته است. روایات وارده از معصوم، امت معدوده همان 313 تن یاوران مهدی و تاخیر عذاب کافران از سوی خداوند را تا تشکیل این گروه خوانده است..
غیبت نعمانی در تفسیر آیه فوق از قول امام صادق آورده که مراد از عذاب ، خروج قائم و مراد از امه معدوده یاران آن حضرتند.[2]
آیه بعدی در سوره مبارکه ابراهیم است که خداوند به کسانی که ستم پیشه کرده اند وعده عذاب داده است.
وَأَنذِرِ النَّاسَ یَوْمَ یَأْتِیهِمُ الْعَذَابُ فَیَقُولُ الَّذِینَ ظَلَمُواْ رَبَّنَا أَخِّرْنَا إِلَى أَجَلٍ قَرِیبٍ نُّجِبْ دَعْوَتَکَ وَنَتَّبِعِ الرُّسُلَ أَوَلَمْ تَکُونُواْ أَقْسَمْتُم مِّن قَبْلُ مَا لَکُم مِّن زَوَالٍ[3]
و مردم را از روزى که عذاب بر آنان مىآید بترسان پس آنان که ستم کردهاند مىگویند پروردگارا ما را تا چندى مهلت بخش تا دعوت تو را پاسخ گوییم و از فرستادگان [تو] پیروى کنیم [به آنان گفته مىشود] مگر شما پیش از این سوگند نمىخوردید که شما را فنایى نیست.
امام باقر فرمود مراد از نُّجِبْ دَعْوَتَکَ وَنَتَّبِعِ الرُّسُلَ ، تاخیر عذاب تا زمان ظهور است.[4]
آیه بعدی که نشان از نزول عذاب بر کافران در زمان ظهور مهدی(عج) است در سوره مبارکه اسراء آمده است:
وَقَضَیْنَا إِلَى بَنِی إِسْرَائِیلَ فِی الْکِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِی الأَرْضِ مَرَّتَیْنِ وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا کَبِیرًا فَإِذَا جَاء وَعْدُ أُولاهُمَا بَعَثْنَا عَلَیْکُمْ عِبَادًا لَّنَا أُوْلِی بَأْسٍ شَدِیدٍ فَجَاسُواْ خِلاَلَ الدِّیَارِ وَکَانَ وَعْدًا مَّفْعُولاً[5]
در کتاب آسمانى[شان] به فرزندان اسرائیل خبر دادیم که قطعا دو بار در زمین فساد خواهید کرد و قطعا به سرکشى بسیار بزرگى برخواهید خاست پس آنگاه که وعده [تحقق] نخستین آن دو فرا رسد بندگانى از خود را که سخت نیرومندند بر شما مىگماریم تا میان خانهها[یتان براى قتل و غارت شما] به جستجو درآیند و این تهدید تحققیافتنى است
در این آیه خداوند به بنی اسرائیل وعده عذاب را توسط بندگانی که سخت نیرومندند أُوْلِی بَأْسٍ شَدِیدٍ داده است. امام باقر(ع)، مراد از این مردان نیرومند را امام زمان و یارانش دانسته است.[6] و می فرماید که ایشان به انجام رساننده وعده عذاب الهی بر قوم بنی اسرائیل در مرتبه اول نافرمانی هستند.
در جایی دیگر معصوم از قیام مهدی با عنوان عذاب اکبری که خداوند آن را به کافران وعده داه است تعبیر کرده است.
وَلَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَى دُونَ الْعَذَابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ[7]
قطعا غیر از آن عذاب بزرگتر از عذاب این دنیا [نیز] به آنان مىچشانیم امید که آنها [به خدا] بازگردند
امام صادق فرمود: عذاب ادنی، قحطی و جدب است و عذاب بزرگتر، قیام مهدی با شمشیر در آخرالزمان است.[8]
تعبیر به عذاب الیم برای ستمکاران در قیام مهدی در تفسیر آیات الهی هم، توسط معصوم صورت گرفته است.
إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَى الَّذِینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَیَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ أُوْلَئِکَ لَهُم عَذَابٌ أَلِیمٌ[9]
راه [نکوهش] تنها بر کسانى است که به مردم ستم مىکنند و در [روى] زمین به ناحق سر برمىدارند آنان عذابى دردناک [در پیش] خواهند داشت
امام محمد باقر در شرح این آیه می فرماید:
وقتی که قائم ظهور نماید او و یارانش از بنی امیه، مکذبین، و نصاب انتقام خواهند گرفت و این همان قول خداوند است در قرآن؛ إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَى الَّذِینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ.[10]
معصوم علت اینکه عذاب الهی تا زمان ظهور به تاخیر افتاده است را این می داند که برخی از مومنان باید از اصلاب کافران تا آن وقت بیرون ایند و اگر این چنین نبود هر آینه بدون فوت وقت بر آنان عذاب الهی نازل می شد.
لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا[11]
اگر [کافر و مؤمن] از هم متمایز مىشدند قطعا کافران را به عذاب دردناکى معذب مىداشتیم
در ذیل این آیه در تفسیر قمی آمده است:
مردی در حضور حضرت صادق عرض کرد: آیا امیرالمومنین علی(ع) در دین خدا قوی نبود؟
فرمود: بلی
عرض کرد: پس چگونه منافقین بر حضرتش غالب شدند و آن بزرگوار درصدد منع و دفع آنها بر نیامد؟
فرمود: آیه ای از قرآن مانع آن حضرت شد.
عرض کرد: کدام آیه.
امام صادق آیه لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا را قرائت کردند، برای اینکه پرودگار در اصلاب کفار و منافقین مومنانی به ودیعه گذاشته بود، امیر المومنین کفار و منافقین را به قتل نرسانید بخاطر فرزندان مونیکه در اصلاب آنها بود تا ایشان از صلب آنها بیرون آمدند، همچنین وجود مقدس حضرت ولی عصر روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء خروج نکند و ظاهر نشود تا مومنانیکه در اصلاب کفار هستند بیرون آیند وقتی که خارج شدند آن حضرت ظهور کند و کفار را به قتل رساند.[12]
از امام صادق در مورد معنای آیه سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ[13] پرسش شد، حضرت فرمودند:
مقصود آتشی است که از مغرب بیرون می آید و فرشته ای از غقب آنرا میراند تا به محله سعد بن همام برسد و پهلوی مسجد آنها می ایستد و تمام خانه های بنی امیه و ساکنان انها را می سوزاند و هیچ خانه ای را که دشمنی از آل محمد در آن باشد، سالم نمی گذارد و همه را می سوزاند و آن مهدی است.[14]
در تاویلی دیگر، معصوم روز قیام مهدی(عج) را روز فزع کافران خوانده است:
وَ لَوْ تَرى إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ وَ قالُوا آمَنَّا بِه[15]
اى کاش مىدیدى هنگامى را که [کافران] وحشتزدهاند [آنجا که راه] گریزى نمانده است و از جایى نزدیک گرفتار آمدهاند.
از امام باقر در تفسیر این آیه رسیده است:
یعنی بوسیله قائم آل محمد و« و انى لهم التناوش من مکان بعید[16]» «و چگونه از جایى [چنین] دور دستیافتن [به ایمان] براى آنان میسر است» و« وَحِیلَ بَیْنَهُمْ وَبَیْنَ مَا یَشْتَهُونَ» « و بین آنان و خواسته شان فاصله خواهد افتاد« یعنی اینکه عذاب نمی شوند «کَمَا فُعِلَ بِأَشْیَاعِهِم مِّن قَبْلُ إِنَّهُمْ کَانُوا فِی شَکٍّ مُّرِیبٍ[17]» « همان گونه که از دیرباز با امثال ایشان چنین رفت زیرا آنها [نیز] در دودلى سختى بودند.[18]
امام صادق در تاویل آیات 12 تا 15 سوره مبارکه انبیاء:فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنَا إِذَا هُم مِّنْهَا یَرْکُضُونَلَا تَرْکُضُوا وَارْجِعُوا إِلَى مَا أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَمَسَاکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْأَلُونَ قَالُوا یَا وَیْلَنَا إِنَّا کُنَّا ظَالِمِینَ فَمَا زَالَت تِّلْکَ دَعْوَاهُمْ حَتَّى جَعَلْنَاهُمْ حَصِیدًا خَامِدِینَ
«پس چون عذاب ما را احساس کردند بناگاه از آن مىگریختند هان] مگریزید و به سوى آنچه در آن متنعم بودید و [به سوى] سراهایتان بازگردید شاید که شما مورد پرسش قرار گیرید گفتند اى واى بر ما که ما واقعا ستمگر بودیم سخنشان پیوسته همین بود تا آنان را درو شده بىجان گردانیدیم.]
فرموده است:
هنگامی که قائم قیام کرد و بسوی بنی امیه در شان روان شد. آنها بسوی روم می گریزند. پس رومیان به آنها می گویند: شما را در سرزمینمان نمی پذیریم تا اینکه مسیحی شوید. پس در گردنشان زنجیرهای گذاشته و به سرزمینشان وارد می کنند. وقتی که اصحاب قائم بدیشان رسیدند ؛ آنها طلب امان و صلح می کند. یاران امام به ایشان می گویند: ما صلح شما را نمی پذیریم مگر اینکه بنی امیه را به ما تحویل دهید. پس بنی امیه را از ایشان می گیرند. پس این است معنای سخن خداوند، لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلى ما أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُونَ. «مگریزید و به سوى آنچه در آن متنعم بودید و [به سوى] سراهایتان بازگردید باشدشاید که شما مورد پرسش قرار گیرید ».
سپس امام فرمود: حضرت از ایشان از محل گنج ها می پرسد در حالیکه بهتر از آنها به این موضوع واقف است. پس آنها می گویند: «واى بر ما که ما واقعا ستمگر بودیم سخنشان پیوسته همین است تا آنان را دروشده بىجان بگردانیم». یعنی با شمشیر.[19]
ابی خالد کابلی از امام باقر ایات فوق را بر امام زمان و بگونه ای دیگر تاویل نموده است:
«یخرج القائم (علیه السلام) فیسیر حتى یمر بمر ، فیبلغه أن عامله قد قتل، فیرجع إلیهم، فیقتل المقاتلة، و لا یزید على ذلک شیئا، ثم ینطلق ، فیدعو الناس حتى ینتهی إلى البیداء، فیخرج جیش للسفیانی، فیأمر الله عز و جل الأرض أن تأخذ بأقدامهم، و هو قوله عز و جل: «وَ لَوْ تَرى إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ» وَ قالُوا آمَنَّا بِهِ یعنی بقیام القائم (علیه السلام) وَ قَدْ کَفَرُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ، یعنی بقیام القائم من آل محمد (صلى الله علیه و آله) وَ یَقْذِفُونَ بِالْغَیْبِ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ وَ حِیلَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ ما یَشْتَهُونَ کَما فُعِلَ بِأَشْیاعِهِمْ مِنْ قَبْلُ إِنَّهُمْ کانُوا فِی شَکٍّ مُرِیبٍ».[20]
معلی بن خنیس از امام صادق در قول خداوند لَا یُؤْمِنُونَ بِهِ حَتَّى یَرَوُا الْعَذَابَ الْأَلِیمَ فَیَأْتِیَهُم بَغْتَةً وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ فَیَقُولُوا هَلْ نَحْنُ مُنظَرُونَ أَفَبِعَذَابِنَا یَسْتَعْجِلُونَ أَفَرَأَیْتَ إِن مَّتَّعْنَاهُمْ سِنِینَ ثُمَّ جَاءهُم مَّا کَانُوا یُوعَدُونَ مَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا کَانُوا یُمَتَّعُونَ[21] «که به آن نگروند تا عذاب پردرد را ببینند که به طور ناگهانى در حالى که بىخبرند بدیشان برسد و بگویند آیا مهلتخواهیم یافت پس آیا عذاب ما را به شتاب مىخواهند مگر نمىدانى که اگر سالها آنان را برخوردار کنیم و آنگاه آنچه که [بدان] بیم داده مىشوند بدیشان برسد»، روایت کرد که امام در قول خدا:
أَفَرَأَیْتَ إِنْ مَتَّعْناهُمْ سِنِینَ ثُمَّ جاءَهُمْ ما کانُوا یُوعَدُونَ فرمود: منظور خروج قائم است. و قول خدوند ما أَغْنى عَنْهُمْ ما کانُوا یُمَتَّعُونَ بنی امیه هستند آنگاه که از دنیایشان بهره مند هستند.[22]
از امام باقر(ع) در قول خداوند وَتَرَاهُمْ یُعْرَضُونَ عَلَیْهَا خَاشِعِینَ مِنَ الذُّلِّ یَنظُرُونَ مِن طَرْفٍ خَفِیٍّ وَقَالَ الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ الْخَاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِیهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَلَا إِنَّ الظَّالِمِینَ فِی عَذَابٍ مُّقِیمٍ[23] رسیده است:
خاشِعِینَ مِنَ الذُّلِّ یَنْظُرُونَ مِنْ طَرْفٍ خَفِیٍّ یعنی [إلى] القائم (علیه السلام)».[24]
برخی مطالب مرتبط:
ظهور پدیده ای غیر از قیامت نیست 1
پی نوشت:
[1] ـ سوره مبارکه هود، آیه 8
[2] ـ غیبت نعمانی ص : 241 حدثنا أحمد بن محمد بن سعید قال حدثنا حمید بن زیاد قال حدثنا علی بن الصباح قال حدثنا أبو علی الحسن بن محمد الحضرمی قال حدثنا جعفر بن محمد عن إبراهیم بن عبد الحمید عن إسحاق بن عبد العزیز عن أبی عبد الله ع فی قوله تعالى وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ قال العذاب خروج القائم ع و الأمة المعدودة عدة أهل بدر و أصحابه
[3] ـ سوره مبارکه ابراهیم، ایه 44
[4] ـ البرهان فی تفسیر القرآن، ج3، ص: 317
[5] ـ سوره مبارکه اسرا، آیات 4 و 5
[6] ـ نک ، کتاب التفسیر، ج2، ص: 281
[7] ـ سوره مبارکه سجده، ایه 21
[8] ـ روی عن جعفر الصادق (علیه السلام): «أن الأدنى: القحط، و الجدب، و الأکبر: خروج القائم المهدی (علیه السلام) بالسیف فی آخر الزمان».
[9] ـ سوره مبارکه شورا، آیه 42
[10] ـ تفسیر القرآن الکریم (الثمالی)، ص: 296، و القائم إذا قام انتصر من بنی امیة و من المکذّبین و النصّاب هو و أصحابه و هو قول اللّه: إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَى الَّذِینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ
[11] ـ سوره مبارکه فتح، ایه 25
[12] ـ تفسیر القمی، ج2، ص: 314 ، حدثنا أحمد بن علی قال: حدثنا الحسین بن عبد الله السعدی قال: حدثنا الحسن بن موسى الخشاب عن عبد الله بن الحسین عن بعض أصحابه عن فلان الکرخی قال قال رجل لأبی عبد الله ع أ لم یکن علی قویا فی بدنه قویا فی أمر الله قال له أبو عبد الله ع: بلى! قال له: فما منعه أن یدفع أو یمتنع قال: قد سألت فافهم الجواب، منع علیا من ذلک آیة من کتاب الله، فقال: و أی آیة فقرأ «لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِیماً» إنه کان لله ودائع مؤمنون فی أصلاب قوم کافرین و منافقین فلم یکن علی ع لیقتل الآباء حتى یخرج الودائع فلما خرج ظهر على من ظهر و قتله، و کذلک قائمنا أهل البیت لم یظهر أبدا حتى تخرج ودائع الله فإذا خرجت یظهر على من یظهر فیقتله
[13] ـ سوره مبارکه معارج، آیه 1
[14] ـ ا لبرهان فی تفسیر القرآن، ج5، ص: 482، سئل أبو جعفر (علیه السلام) عن معنى هذا سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ. فقال: «نار تخرج من المغرب و ملک یسوقها من خلفها حتى تأتی دار [بنی] سعد بن همام عند مسجدهم، فلا تدع دارا لبنی امیة إلا أحرقتها و أهلها، و لا تدع دارا فیها وتر لآل محمد إلا أحرقتها، و ذلک المهدی (علیه السلام)»
[15] ـ سوره مبارکه سبا، آیه 51
[16] ـ سوره مبارکه سبا، ایه 52
[17] ـ سوره مبارکه سبا ، ایه
[18] ـ تفسیر نور الثقلین، ج4، ص: 344، یعنى بالقائم من آل محمد صلوات الله علیهم و انى لهم التناوش من مکان بعید و حیل بینهم و بین ما یشتهون یعنى ان لا یعذبوا کما فعل بأشیاعهم یعنى من کان قبلهم من المکذبین هلکوا من قبل انهم کانوا فی شک مریب
[19] ـ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج8، ص: 392، إذا قام القائم- صلوات اللّه علیه- و بعث إلى بنی أمیّة بالشّام، هربوا إلى الرّوم.
فتقول لهم الرّوم: لا ندخلکم حتّى تنصّروا. فیعلّقون فی أعناقهم الصّلبان، فیدخلونهم.
فإذا نزل بحضرتهم أصحاب القائم، طلبوا الأمان و الصّلح. فیقول أصحاب القائم: لا نفعل، حتّى تدفعوا إلینا من قبلکم منّا. فیدفعونهم إلیهم. فذلک قوله: لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلى ما أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُونَ
قال: یسألهم الکنوز و هو أعلم بها. فیقولون: یا وَیْلَنا- إلى قوله:- خامِدِینَ.
أی: بالسّیف
[20] ـ البرهان فی تفسیر القرآن، ج4، ص: 529
[21] ـ سوره مبارکه شعرا، آیات 201 الی 207
[22] ـ البرهان فی تفسیر القرآن، ج4، ص: 185
[23] ـ سوره مبارکه شورا، ایه 45
[24] ـ البرهان فی تفسیر القرآن، ج4، ص: 829
